Lista ostrzeżeń publicznych KNF – kto, dlaczego i z jakim skutkiem może na nią trafić?

Komisja Nadzoru Finansowego odpowiedzialna jest nie tylko za nadzór nad określonymi instytucjami, ale pełni również ważną funkcję prewencyjną i edukacyjną. W związku z tym, na stronie internetowej Komisji www.knf.gov.pl w dedykowanej stricte temu zakładce, znaleźć można listę ostrzeżeń publicznych. Lista ostrzeżeń publicznych ma służyć  ostrzeżeniu potencjalnych klientów lub kontrahentów podmiotu. Wpis na listę ma oznaczać, że nawiązanie z nim współpracy liczy się ze znaczącym ryzykiem. Do umieszczenia na liście ostrzeżeń publicznych wystarczające jest dokonanie jednej z kilku formalnych czynności. Są to:  złożenie zawiadomienia przez KNF, wszczęcie postępowania przez organy z urzędu lub z zawiadomienia innego podmiotu. W dwóch ostatnich przypadkach, KNF posiada status pokrzywdzonego.

Dość intuicyjnie nasuwają się w związku z tym pytania: co, jeśli zawiadomienie nie było zasadne? jak wykreślić dane podmiotu z listy? Czy chociażby pytania o odpowiedzialność odszkodowawczą za szkody wynikłe z niezasadnego umieszczenia podmiotu na liście. Krótkie przybliżenie specyfiki listy ostrzeżeń publicznych oraz odpowiedzi na powyższe pytania, znajduje się poniżej. 

LISTA OSTRZEŻEŃ PUBLICZNYCH – KTO I DLACZEGO MOŻE NA NIĄ TRAFIĆ?

Listę ostrzeżeń publicznych prowadzi Komisja Nadzoru Finansowego. Działa na podstawie Ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym, t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 753 ze zm. (dalej: ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym).

Co do zasady powinny trafiać na nią podmioty, które mogą stanowić zagrożenie dla sektora finansowego. Na listę trafia się w przypadku złożenia przez KNF zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa wyszczególnionego w artykule 6b ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, bądź też z wszczęciem przeciwko podmiotowi postępowania z urzędu. Może się to również zdarzyć w wyniku skorzystania przez Przewodniczącego Komisji z uprawnienia pokrzywdzonego w toczącym się postępowaniu karnym. Celem prowadzenia listy jest umożliwienie kontrahentom zweryfikowania czy oraz na jakim etapie toczy się postępowanie przeciwko danemu podmiotowi. 

Choć oczywiście postępowania karne prowadzi się przeciwko osobom fizycznym, to ich dane osobowe nie są ujawniane przez KNF. Do publicznej wiadomości podaje się firmę (nazwę) podmiotu, w związku, z działalnością którego złożone zostało zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, a w przypadku, gdy podmiot ten prowadzi działalność pod innym oznaczeniem, do publicznej wiadomości podaje się także to oznaczenie.

Na listę ostrzeżeń publicznych KNF trafia podmiot, w związku, z którego działalnością, podejrzewa się popełnienie konkretnego przestępstwa. Przykładowo jest to: 

• prowadzenie działalności polegającej na gromadzeniu środków pieniężnych innych osób fizycznych, osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej w celu udzielania kredytów, pożyczek pieniężnych lub obciążania ryzykiem tych środków w inny sposób;
• prowadzenie działalności w zakresie świadczenia usług płatniczych lub w zakresie wydawania pieniądza elektronicznego, nie będąc do tego uprawnionym;
• prowadzenie działalność w zakresie świadczenia usług finansowania społecznościowego, bez wymaganego zezwolenia;
• prowadzenie działalności w zakresie obrotu instrumentami finansowymi; o ile podmiot nie posiada wymaganego zezwolenia/upoważnienia zawartego w odrębnych przepisach/nie jest uprawnionym w inny sposób określony w ustawie. 

JAK WYGLĄDA LISTA OSTRZEŻEŃ PUBLICZNYCH?

Listę prezentuje się w formie tabeli (odrębnych dla każdego rodzaju przestępstwa, które toczy się w związku z działalnością danego podmiotu. Umożliwia się w nich wyszukiwanie podmiotów po ich nazwach, a także filtrowanie danych ze względu na przykładowo tryb zainicjowania postępowania.

Jej kształt prezentuje printscreen przedstawiony poniżej:

CO MOGĘ ZROBIĆ, GDY TRAFIĘ NA LISTĘ OSTRZEŻEŃ PUBLICZNYCH?

Wpisanie podmiotu na listę ostrzeżeń publicznych odbywa się bez poinformowania go o tym fakcie. Nie przeprowadza się jakiegokolwiek postępowania wyjaśniającego. Jest to automatyczna, techniczna czynność, traktowana przez Komisję czysto formalnie – wystarczy fakt wszczęcia czy złożenia zawiadomienia. Ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym nie przewiduje trybu odwoławczego.  Szczególnie, że wpis nie następuje na podstawie postanowienia czy decyzji organu. Co więcej, organ nie dysponuje w tym zakresie jakimkolwiek luzem decyzyjnym. Takie wnioski wyciągają również Sądy oraz przedstawicieli doktryny. Wpis na listę nie może stanowić podstawy do dochodzenia odszkodowania ze względu na naruszenie dóbr osobistych czy bezprawne działanie organu.

Komisja może usunąć wpis z listy ostrzeżeń publicznych, tylko w ściśle określonych sytuacjach, tj.:

• złożenia przez podmiot, którego dotyczył wpis, wniosku o usunięcie z listy ostrzeżeń publicznych:
  • w sytuacji prawomocnej odmowy wszczęcia postępowania przygotowawczego,
  • prawomocnego umorzenia postępowania przygotowawczego,
  • albo wydania przez sąd prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie karne innego niż wyrok skazujący lub wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne;

• gdy upłynie 10 lat od dnia złożenia zawiadomienia/wniosku Przewodniczącego Komisji o przyznanie uprawnień pokrzywdzonego  (jeśli postępowanie karne zostało zakończone);
• gdy upłynie rok od zakończenia postępowania; jeżeli organ nie zakończył go w ciągu 10 lat od dnia złożenia zawiadomienia/wniosku Przewodniczącego Komisji o przyznanie uprawnień pokrzywdzonego. 

PODSUMOWANIE

Oczywiście, działania KNF ukierunkowane na ochronę rynku finansowego, w tym słabszej strony obrotu, stanowią istotny i potrzebny obszar działania organu. Niemniej wątpliwości może budzić proporcjonalność przyjętego sposobu ostrzegania względem praw i interesów podmiotów gospodarczych. Choć wpis, można ostatecznie usunąć, konsekwencje dla podmiotu i osób z nim powiązanych, mogą być trudno, bądź w ogóle nieodwracalne. Nadszarpnięta reputacja, utrata obecnych czy przyszłych kontrahentów i klientów stanowi znaczące utrudnienie i może skutkować nawet koniecznością zakończenia prowadzonej działalności. Taki scenariusz wydaje się zrozumiały, w przypadku podmiotów wykorzystywanych do nielegalnych procederów. Jednak co kluczowe –  może on dotknąć również te podmioty, co do których błędnie powzięto podejrzenie o popełnieniu przestępstwa. 

Jest to istotne szczególnie, że podmiot nie ma prawnych możliwości obrony przed niezasadnym wpisem na listę ostrzeżeń. Co więcej, ze względu na dominującą w postępowaniu przygotowawczym zasadę tajności, na początku trudno uzyskać jakiekolwiek informacje. Podmiot nie może nawet ustalić czego dokładnie dotyczy sprawa, ze względu na którą, został umieszczony na liście. 

Próba uniknięcia opisanych powyżej konsekwencji, wymaga wielotorowego działania. Najlepiej, ukierunkować je na:

• zapewnienie kontrahentów i klientów o bezpieczeństwie przeprowadzanych transakcji, 
• przeprowadzenie audytu działalności (w celu ustalenia czego ewentualnie dotyczyć może prowadzone postępowanie i usunięcia potencjalnych nieprawidłowości z własnej inicjatywy), 
• a także  konsultacji ze specjalistą, który zarekomenduje odpowiednie rozwiązania prawne.