Postępowanie wyjaśniające przed KNF – czym różnią się oświadczenia od wyjaśnień?

Zgodnie z art. 18a ust. 3 Ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym: „Do złożenia oświadczenia lub pisemnych albo ustnych wyjaśnień oraz do wydania dokumentu lub innego nośnika informacji można wezwać każdego, kto dysponuje określoną wiedzą, dokumentem lub nośnikiem. Oświadczenie, o którym mowa w zdaniu pierwszym, składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań”.

Stosownie do brzmienia art. 18d Ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym:

1. w pierwszym wezwaniu do złożenia wyjaśnień należy pouczyć składającego wyjaśnienia o przysługujących mu prawach i obowiązkach oraz skutkach prawnych utrudniania lub udaremniania postępowania;
2. w pierwszym wezwaniu do złożenia oświadczeń należy pouczyć składającego to oświadczenie o prawach i obowiązkach. W tym prawie odmowy złożenia oświadczenia w przypadkach, o których mowa w art. 83 Kodeksu postępowania administracyjnego. Dodatkowo należy go pouczyć skutkach prawnych utrudniania lub udaremniania postępowania oraz o odpowiedzialności karnej na podstawie art. 233 § 1 Kodeksu karnego.

CZYM OŚWIADCZENIE RÓŻNI SIĘ OD WYJAŚNIEŃ?

Różnica pomiędzy wyjaśnieniami, a oświadczeniami składanymi w postępowaniu wyjaśniającym niesie za sobą istotne konsekwencje prawne.

W odniesieniu do oświadczeń ustawodawca przewidział rygor odpowiedzialności karnej z art. 233 § 1 Kodeksu karnego. Jednocześnie zapewnił on osobie wezwanej do złożenia oświadczenia prawo do odmowy jego złożenia w przypadkach, o których mowa w art. 83 kodeksu postępowania administracyjnego. Czyli jakich?

W związku z faktem, że w postępowaniu wyjaśniającym nie ma stron pod wątpliwość należy poddać możliwość zastosowania w jego ramach art. 83 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego. Przepis ten uprawnia do odmowy złożenia zeznań w charakterze świadka przez osoby najbliższe. Są nimi:

• małżonek strony, 
• wstępni, zstępni i rodzeństwo strony oraz jej powinowatych pierwszego stopnia,
• osoby pozostających ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli.

Niewątpliwie do oświadczeń w postępowaniu wyjaśniającym zastosowanie znajdzie art. 83 § 2 kodeksu postępowania administracyjnego. Zgodnie z nim świadek może odmówić odpowiedzi na pytania, gdy odpowiedź mogłaby narazić jego lub jego bliskich wymienionych w § 1 na odpowiedzialność karną, hańbę lub bezpośrednią szkodę majątkową albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania prawnie chronionej tajemnicy zawodowej. 

Nie ma również przeszkód, aby uprawnienie do odmowy złożenia oświadczenia zastosować do mediatora. W takim przypadku będzie ono dotyczyć faktów,  których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji. Odsyłając do art. 83 Kodeksu postępowania administracyjnego ustawodawca nie ograniczył się bowiem do § 2 tego przepisu.

RYGOR ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ

Wyjaśnienia nie są składane pod rygorem odpowiedzialności karnej z art. 233 § 1 Kodeksu karnego. Jednocześnie ustawodawca nie przewidział w przepisach uprawnienia osoby wzywanej do ich złożenia do odmowy złożenia wyjaśnień z ww. powodów. Mimo, że analogicznie jak w przypadku oświadczeń, postanowił o zastosowaniu do nich art. 82 Kodeksu postępowania administracyjnego odnoszącego się do niezdolności do bycia świadkiem w postępowaniu administracyjnym. Zakresem tego przepisu zostały objęte: 

1. osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń;
2. osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych na okoliczności objęte tajemnicą.  Jednak tylko, jeśli nie zostały w trybie określonym obowiązującymi przepisami zwolnione od obowiązku zachowania tej tajemnicy;
3. duchowni co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi.

Co ma zatem zrobić osoba wezwana do złożenia wyjaśnień w przypadku, gdy odpowiedź na pytania, zadane przez urzędników Komisji, mogłaby narazić ją na odpowiedzialność karną? W takim przypadku zastosowania nie znajduje przecież art. 83 Kodeksu postępowania administracyjnego. Skoro nie znajduje również art. 233 § 1 Kodeksu karnego to czy może bezkarnie kłamać? Jakie to będzie rodzić skutki na gruncie odpowiedzialności karnej za utrudnianie lub udaremnianie postępowania? W ustawach o nadzorze, regulujących postępowanie wyjaśniające, nie sposób znaleźć jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Jest to tylko jedna z „pułapek” jakie się w niej kryją.