VAS przy chwilówkach pod lupą KNF

Od 1 stycznia 2024 roku instytucje pożyczkowe znalazły się pod nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego. Ostatnio szczególną uwagę Komisji zwróciła nowo wykształcona praktyka oferowania wraz z pożyczkami różnych usług dodatkowych (VAS). KNF dostrzega na tym polu wiele nadużyć, dlatego też mówi wprost o potrzebie uregulowania tych kwestii.

Nadużycia przy VAS
Ponieważ Ustawa o kredycie konsumenckim ogranicza koszty pozaodsetkowe, wiele firm oferujących tzw. „chwilówki”, aby zmaksymalizować zyski, wprowadziło do oferty różne usługi dodatkowe. Często są to przykładowo ubezpieczenia, pakiety medyczne, wsparcie informatyczne, czy doradztwo prawne. Z pozoru usługi te wydają się być atrakcyjne, jednak problem leży na przykład w ograniczeniach przy korzystaniu z nich.

Dodatkowo zdarza się, że warunkiem udzielenia pożyczki jest skorzystanie z usług dodatkowych. Nie są one związane bezpośrednio z pożyczką i nie służą „obsłudze” pożyczki przez instytucję finansową, jednak pożyczkobiorca ponosi ich koszt.

Kolejnym problemem jest to, że zazwyczaj koszt VAS jest trudny do przewidzenia przy zawieraniu umowy. W praktyce znacznie zwiększają one realny koszt pożyczki, ale jednocześnie, skoro stanowią inną usługę, nie są wliczane do RSSO. Zgodnie z art. 5 pkt 6 ustawy o kredycie konsumenckim do całkowitego kosztu kredytu wliczać się będzie tylko usługi dodatkowe, z których skorzystanie jest warunkiem udzielenia kredytu.

KNF daje branży szansę na samoregulację
Business Insider ustalił, że 16 grudnia b.r. odbyło się spotkanie dyrektorki Departamentu Instytucji Pożyczkowych z przedstawicielami różnych firm z branży. Komisja zachęca instytucje finansowe do wypracowania własnych rozwiązań mających na celu ukrócenie nieprawidłowych praktyk. W tym zakresie ważną rolę ma odegrać Związek Przedsiębiorstw Finansowych.

Brak inicjatywy wiązałby się z poważnymi konsekwencjami dla przedsiębiorstw pożyczkowych, bowiem wówczas uregulowaniem tych kwestii zajmie się Komisja. Odgórnie narzucone przepisy byłyby zaś z pewnością mniej korzystne i bardziej wymagające względem przedsiębiorców z branży.

W tej sytuacji, zarówno w interesie instytucji finansowych, jak i ich klientów, jest sprawne opracowanie np. kodeksu dobrych praktyk.

VAS a odpowiedzialność karna
W zależności od tego jakich nadużyć dopuszczać się będą instytucje pożyczkowe w ramach oferowania VAS, praktyki te mogą wypełniać znamiona różnych przestępstw.
Jeżeli konsumenci są wprowadzani w błąd np. w zakresie przydatności usług dodatkowych i wymiaru korzyści, są przed nimi zatajane ograniczenia korzystania z VAS, czy też rzeczywiste koszty – wówczas możemy mówić o oszustwie z art. 286 k.k. Grozi za to kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Natomiast jeżeli wykupienie usług dodatkowych jest warunkiem uzyskania pożyczki, wtedy możemy mieć do czynienia z wyzyskiem z art. 304 § 2 k.k. W tym przypadku grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Oczywiście kwestia możliwości przypisania odpowiedzialności karnej będzie zależała od konkretnych okoliczności danej sprawy.

Co przy tym istotne, odpowiedzialność karna jest odpowiedzialnością osoby fizycznej. Do odpowiedzialności można pociągnąć nie tylko osoby, które bezpośrednio rozmawiają z klientem i przekazują mu informacje o umowie. Ich przełożeni i osoby zarządzające przedsiębiorstwem, które ustalają lub nakazują stosowanie takich praktyki również mogą za to odpowiadać karnie.

Dodatkowo, instytucja pożyczkowa jako podmiot zbiorowy również może zostać pociągnięta do odpowiedzialności. Zarówno bowiem art. 286 k.k., jak i 304 k.k. znajdują się w katalogu czynów z art. 16 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, za które można ukarać podmiot zbiorowy.

Dlatego też jak widać nadużycia przy oferowaniu VAS wiążą się z dużym ryzykiem. Tym bardziej uregulowanie tych kwestii i włączenie ich do obszaru compliance instytucji pożyczkowych jawi się jako konieczność.