Manipulacja na rynku finansowym to szereg działań nakierowanych na podaż lub popyt, mających na celu obniżenie lub podwyższenie kursu/ceny albo wolumenu, by spowodować transakcje kupna lub sprzedaży przez innych uczestników rynku po kursie korzystnym dla inicjatora tych działań.

Legalna definicja manipulacji na rynku została zawarta w art. 12 MAR. Manipulacja na rynku obejmuje następujące działania

• zawieranie transakcji, składanie zleceń lub inne zachowania, które:
  • dają lub mogłyby dawać fałszywe lub wprowadzające w błąd sygnały co do podaży lub popytu na instrument finansowy (…) lub
  • utrzymują albo mogą utrzymywać cenę jednego lub kilku instrumentów finansowych, (…) na nienaturalnym lub sztucznym poziomie; chyba, że osoba zawierająca transakcję, składająca zlecenie lub podejmująca każde inne zachowanie dowiedzie, iż dana transakcja, zlecenie lub zachowanie nastąpiły z zasadnych powodów i są zgodne z przyjętymi praktykami rynkowymi ustanowionymi zgodnie z art. 13;
• zawieranie transakcji, składanie zleceń lub inne działania lub zachowania wpływające albo mogące wpływać na cenę jednego lub kilku instrumentów finansowych (…) związane z użyciem fikcyjnych narzędzi lub innych form wprowadzania w błąd lub podstępu;
• rozpowszechnianie za pośrednictwem mediów, w tym Internetu, lub przy użyciu innych środków, informacji, które dają lub mogłyby dawać fałszywe lub wprowadzające w błąd sygnały co do podaży lub popytu na instrument finansowy, powiązany kontrakt towarowy na rynku kasowym lub sprzedawany na aukcji produkt oparty na uprawnieniach do emisji, lub co do ich ceny, lub zapewniają utrzymanie się lub mogą zapewnić utrzymanie się ceny jednego lub kilku instrumentów finansowych, powiązanego kontraktu towarowego na rynku kasowym lub sprzedawanego na aukcji produktu opartego na uprawnieniach do emisji na nienaturalnym lub sztucznym poziomie, w tym rozpowszechnianie plotek, w przypadku gdy osoba rozpowszechniająca te informacje wiedziała lub powinna była wiedzieć, że informacje te były fałszywe lub wprowadzające w błąd;
• przekazywanie fałszywych lub wprowadzających w błąd informacji, lub dostarczanie fałszywych lub wprowadzających w błąd danych dotyczących wskaźnika referencyjnego, jeżeli osoba przekazująca informacje lub dostarczająca dane wiedziała lub powinna była wiedzieć, że są one fałszywe lub wprowadzające w błąd, lub każde inne zachowanie stanowiące manipulowanie obliczaniem wskaźnika referencyjnego.
  
  

Za manipulacje na rynku uznaje się m.in. następujące zachowania:

• postępowanie osoby lub osób działających wspólnie, mające na celu utrzymanie dominującej pozycji w zakresie podaży lub popytu na instrument finansowy, powiązane kontrakty towarowe na rynku kasowym lub sprzedawane na aukcji produkty oparte na uprawnieniach do emisji, które skutkuje albo może skutkować, bezpośrednio lub pośrednio, ustaleniem poziomu cen sprzedaży lub kupna lub stwarza albo może stwarzać nieuczciwe warunki transakcji;
• nabywanie lub zbywanie instrumentów finansowych na otwarciu lub zamknięciu rynku, które skutkuje albo może skutkować wprowadzeniem w błąd inwestorów kierujących się cenami podanymi do wiadomości publicznej, w tym cenami otwarcia i zamknięcia;
• składanie zleceń w systemie obrotu, w tym ich anulowanie lub zmiana, za pomocą wszelkich dostępnych metod handlu, w tym środków elektronicznych, takich jak strategie handlu algorytmicznego i handlu wysokiej częstotliwości, i które wywołuje jeden ze skutków, o których mowa w ust. 1 lit. a) lub b) poprzez:
  • zakłócenia lub opóźnienia w funkcjonowaniu transakcji w danym systemie obrotu albo prawdopodobieństwo ich spowodowania;
  • utrudnianie innym osobom identyfikacji prawdziwych zleceń w danym systemie obrotu lub prawdopodobieństwo utrudniania tej identyfikacji, w szczególności poprzez składanie zleceń, które skutkują przepełnieniem lub destabilizacją arkusza zleceń; lub
  • tworzenie lub prawdopodobieństwo stworzenia fałszywego lub wprowadzającego w błąd sygnału w zakresie podaży lub popytu na instrument finansowy lub jego ceny, w szczególności poprzez składanie zleceń w celu zapoczątkowania lub nasilenia danego trendu;
• wykorzystywanie okazjonalnego lub regularnego dostępu do mediów tradycyjnych lub elektronicznych do wygłaszania opinii na temat instrumentu finansowego, powiązanego kontraktu towarowego na rynku kasowym lub sprzedawanego na aukcji produktu opartego na uprawnieniach do emisji (lub pośrednio na temat jego emitenta) po uprzednim zajęciu pozycji na danym instrumencie finansowym, powiązanym kontrakcie towarowym na rynku kasowym lub sprzedawanym na aukcji produkcie opartym na uprawnieniach do emisji, a następnie czerpanie zysku ze skutków opinii wygłaszanych na temat ceny tego instrumentu, powiązanego kontraktu towarowego na rynku kasowym lub sprzedawanego na aukcji produktu opartego na uprawnieniach do emisji, bez jednoczesnego podania do publicznej wiadomości istniejącego konfliktu interesów w sposób odpowiedni i skuteczny;
• nabywanie lub zbywanie na rynku wtórnym uprawnień do emisji lub powiązanych instrumentów pochodnych przed aukcją zorganizowaną zgodnie z rozporządzeniem (UE) nr 1031/2010, ze skutkiem ustalenia rozliczeniowej ceny aukcyjnej sprzedawanych na aukcji produktów na nienaturalnym lub sztucznym poziomie lub wprowadzenie w błąd oferentów składających oferty na aukcjach.
  
  

Mając na uwadze powyższe, manipulacje instrumentami finansowymi dzielimy zasadniczo na manipulacje transakcyjne (bezpośrednie, oparte na mechanizmie składania zleceń i zawierania transakcji) oraz manipulacje informacyjne (pośrednie, oparte na przekazywaniu fałszywych informacji).

Wyróżnia się następujące metody manipulacji transakcyjnych akcjami:

1. • zdominowanie obrotu;
   • transakcje „sam ze sobą”;
   • transakcje wzajemne;
   • podbijanie kursu serią lub dużymi transakcjami kupna;
   • podbijanie kursu drobną transakcją kupna;
   • podbijanie kursu posprzedażową transakcją kupna;
   • zawyżenie teoretycznego kursu otwarcia (TKO) na równoważeniu;
   • zawyżenie kursu zamknięcia.
     
     

Takie rodzaje manipulacji zostały również opisane przez Komisję Nadzoru Finansowego, która wyróżnia:

• manipulację „pump and dump” – zajmowanie pozycji długiej na instrumencie finansowym, a następnie podejmowanie dalszych działań polegających na kupnie lub dalszym szerzeniu wprowadzających w błąd informacji pozytywnych na temat instrumentu finansowego, w celu podwyższenia ceny instrumentu finansowego, poprzez przyciągnięcie innych kupujących. W momencie, gdy cena znajduje się na sztucznie wysokim poziomie, zajęta pozycja długa jest wyprzedawana – działanie zazwyczaj znane jako zawyżanie ceny instrumentu przeznaczonego do sprzedaży.
• manipulacja „layering and spoofing” – składanie dużej liczby zleceń lub dużych zleceń, często w odosobnieniu po jednej stronie arkusza zleceń, w celu wykonania transakcji po drugiej stronie arkusza zleceń, co pozwala uzyskać lepszą cenę. W momencie dokonania transakcji, zlecenia których w ogóle nie zamierza się wykonać, są usuwane.
• manipulacja „wash-trades” – przystępowania do porozumień sprzedaży lub kupna instrumentu finansowego, w przypadku, gdy nie zachodzi żadna zmiana w udziałach, w korzyściach lub ryzyku rynkowym, lub w przypadku, gdy udział w korzyściach bądź ryzyko rynkowe zostaje przeniesione między stronami, które działają w porozumieniu lub w zmowie. Tę praktykę można również zilustrować za pomocą następujących dodatkowych okoliczności wskazujących na manipulację na rynku:
  1. nietypowego powtarzania transakcji w nielicznej grupie stron przez pewien okres,
  2. transakcji lub zleceń zawarcia transakcji, które zmieniają lub jest prawdopodobne, że zmienią wycenę pozycji, nie zmniejszając ani nie zwiększając rozmiaru tej pozycji.
• manipulacja „momentum ignition” – wprowadzenie serii zleceń lub transakcji mających na celu zapoczątkowanie trendu lub jego zaostrzenie, a następnie zachęcenie innych uczestników rynku do zawierania transakcji wzmacniających trend. Kontynuacja trendu daje możliwość zamknięcia pozycji przy korzystniejszych poziomach cenowych.
  
  

Manipulacja informacją obejmuje schematy zachowań takie jak:

1. zawieranie transakcji, składanie zleceń lub inne działania lub zachowania wpływające albo mogące wpływać na cenę jednego lub kilku instrumentów finansowych, związane z użyciem fikcyjnych narzędzi lub innych form wprowadzania w błąd lub podstępu – art. 12 ust. 1 lit. b) MAR (manipulacja często występująca łącznie z manipulacją „pump and dump”)
2. rozpowszechnianie za pośrednictwem mediów, w tym Internetu lub przy użyciu innych środków, informacji, które wprowadzają lub mogą wprowadzać w błąd co do podaży lub popytu na instrument finansowy lub co do jego ceny, lub zapewniają utrzymanie się lub mogą zapewnić utrzymanie się ceny jednego lub kilku instrumentów finansowych na nienaturalnym lub sztucznym poziomie, w tym rozpowszechnianie plotek – w przypadku gdy osoba rozpowszechniające te informacje wiedziała lub powinna była wiedzieć, że informacje te były fałszywe lub wprowadzające w błąd rozpowszechnianie – art. 12 ust. 1 lit. c) MAR.
3. Manipulacja „painting the tape” – praktyka polegająca na przeprowadzaniu jednej lub szeregu transakcji, o których informacja zostaje udostępniona w miejscu przeznaczonym do podawania takich informacji do wiadomości publicznej, w celu wywołania wrażenia aktywności lub zmian cenowych dotyczących danego instrumentu.
   
   

Manipulacja instrumentami finansowymi jest penalizowana na podstawie art. 183 ustawy o obrocie:

• Kto wbrew zakazowi, o którym mowa w art. 15 rozporządzenia 596/2014, dokonuje manipulacji, o której mowa w art. 12 tego rozporządzenia, podlega grzywnie do 5 000 000 zł albo karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, albo obu tym karom łącznie.
• Kto wchodzi w porozumienie z inną osobą mającą na celu manipulację, o której mowa w art. 12 rozporządzenia 596/2014 podlega grzywnie do 2 000 000 zł.
  
  

Manipulacja jest przestępstwem formalnym (bezskutkowym), co oznacza, że dla jego dokonania nie jest wymagane wywołanie przez sprawcę jakiejkolwiek zmiany w świecie zewnętrznym (np. wystąpienie szkody majątkowej uczestnika obrotu instrumentami finansowymi w następstwie manipulacji instrumentem finansowym, a nawet osiągnięcie zysku przez osobę dokonującą manipulacji). Jakkolwiek nie ma znaczenia dla zaistnienia odpowiedzialności z art. 183, aby inwestor został pokrzywdzony przez sprawcę, jednak zaistnienie skutku ma wpływ na określenie stopnia społecznej szkodliwości czynu, a w konsekwencji na wymiar ewentualnej kary.