Coraz częściej słyszymy, że podejmowane w toku postępowania wyjaśniającego przed KNF czynności składania oświadczeń i wyjaśnień połączone są z dodatkowymi „aktywnościami” podczas przesłuchania. W tym kontekście warto rozważyć oraz poddać analizie bardzo praktyczne zagadnienie. Czy osoba fizyczna, która zostaje wezwana do osobistego stawiennictwa w siedzibie Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego w trybie art. 18a ust. 3 Ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym (dalej jako: „ustawa o nadzorze”), zobowiązana jest do wydania upoważnionym pracownikom Komisji prowadzącym czynności, telefonu, w celu umożliwienia urzędnikom sporządzenia jego kopii binarnej na potrzeby prowadzonego postępowania wyjaśniającego? Czy przepisy regulujące postępowanie wyjaśniające przewidują uprawnienie Przewodniczącego Komisji, jego Zastępcy lub upoważnionych pracowników KNF do sporządzenia kopii binarnej telefonu osoby wezwanej do osobistego stawiennictwa w siedzibie UKNF w trybie art. 18 ust. 3 Ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym?

CZY W POSTĘPOWANIU WYJAŚNIAJĄCYM PRZEPROWADZA SIĘ POSTĘPOWANIE DOWODOWE?

Z reguły w ramach postępowania wyjaśniającego nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego, przesłuchania ani innych czynności wymagających spisania protokołu. Jego celem jest bowiem sprawne ustalenie czy istnieją podstawy do złożenia zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa lub wszczęcia postępowania administracyjnego. Zamierzeniem organu nie może być przeprowadzenie obszernego postępowania dowodowego, które doprowadzi do skazania lub nałożenia administracyjnej kary pieniężnej. Gromadzenie dowodów w tym celu powinno być dokonywane w toku właściwych postępowań – karnego lub administracyjnego^[1]. Jednocześnie owo postępowanie powinno odbywać się w warunkach zapewnienia ich stronom stosownych gwarancji procesowych. Jednak, w art. 18a ust. 2 Ustawy o nadzorze ustawodawca przewidział uprawnienia dla podmiotów prowadzących postępowanie wyjaśniające, wymagające sporządzenia protokołu. Są nimi:

1. złożenie wyjaśnień i oświadczeń, o których mowa w art. 18a ust. 3 ww. ustawy,
2. sporządzenie lub przekazanie kopii dokumentów lub innych nośników informacji o których mowa w art. 18f ust. 2 lub 3 ww. ustawy,
3. zajęcie tych dokumentów lub nośników, o którym mowa w art. 18g ww. ustawy.

JAKIMI UPRAWNIENIAMI DYSPONUJE PRACOWNIK KNF W ODNIESIENIU DO NOŚNIKÓW INFORMACJI?

Nie są to jedyne uprawnienia upoważnionych pracowników KNF, które zmierzają do późniejszego wykorzystania materiału dowodowego w innym postępowaniu. Posiadają oni dodatkowe uprawnienia, związane z nośnikami informacji. Jednym z nich jest wezwanie każdego, kto dysponuje określonym nośnikiem informacji do jego wydania. Ponadto mogą oni żądać przedstawienia innych nośników informacji od podmiotu, którego działalność zainicjowała postępowanie wyjaśniające (podmiot z art. 18b ust. 2 Ustawy o nadzorze). W końcu, upoważnieni pracownicy KNF mają prawo do wglądu do innych nośników informacji.

W związku z powyższym rodzi się zasadne pytanie. Czy powyższe uprawnienia są tożsame z uprawnieniem do sporządzania kopii binarnej nośnika informacji? Literalna wykładnia przepisów nakazuje odpowiedzieć przecząco. Udzieloną odpowiedź wzmacnia zasada legalizmu prawnego. Mówi ona o tym, że nie można dokonywać wykładni nadającej organom szersze uprawnienia, niż przewidziane wprost w przepisach.

CZY PRACOWNIK KNF JEST UPOWAŻNIONY DO SPORZĄDZENIA KOPII BIERNEJ NOŚNIKA INFORMACJI?

Żądanie przekazania lub sporządzenia kopii nośników informacji ma swoją podstawę w art. 18f ust. 2 oraz 3 Ustawy o nadzorze. To właśnie ten przepis daje możliwość wykonania kopii np. telefonu komórkowego. Zdając sobie sprawę z konsekwencji tak skonstruowanego przepisu, ustawodawca w istotny sposób ograniczył jego zakres podmiotowy. 

Na podstawie art. 18f ust. 2 Ustawy o nadzorze upoważniony pracownik Komisji może zażądać od zamkniętego grona podmiotów tj.: 

1. osób wchodzących w skład statutowych organów podmiotu, o którym mowa w art. 18b ust. 2 Ustawy o nadzorze tj. podmiotu w związku z działalnością którego wszczęte zostało postępowanie lub 
2. osób pozostających z tym podmiotem w stosunku pracy, zlecenia lub innym stosunku prawnym o podobnym charakterze

sporządzenia i przekazania, na koszt podmiotu, kopii nośników informacji, zestawień określonych danych i informacji na podstawie tych nośników, w terminie określonym w żądaniu.

Jeżeli zatem organy prowadzą czynności w stosunku do osoby fizycznej, która nie pozostaje z podmiotem, o którym mowa w art. 18b ust. 2 Ustawy o nadzorze w ww. relacjach to upoważnieni pracownicy Komisji nie posiadają podstawy prawnej do żądania sporządzenia i przekazania kopii znajdujących się w jej posiadaniu nośników informacji. Oznacza to, że nie mogą oni sporządzić kopii binarnej posiadanego przez tę osobę telefonu.

Wypada zwrócić uwagę na kolejne uprawnienie, wynikające z art. 18f ust. 3 Ustawy o nadzorze. Zgodnie z nim, pracownik KNF, prowadzący czynności postępowania w miejscu prowadzenia działalności przez podmiot, w związku z działalnością którego wszczęto postępowanie, może samodzielnie sporządzać kopie nośników informacji podlegających badaniu w trakcie postępowania. Dotyczy to w szczególności lokalu przedsiębiorcy, jego centrali, oddziału lub przedstawicielstwa.

Możliwość samodzielnego sporządzenia przez upoważnionego pracownika Komisji kopii binarnej telefonu przewidziano wyłącznie w przypadku prowadzenia przez niego czynności. Owe czynności muszą zostać dokonane w miejscu prowadzenia działalności przez podmiot, w związku z działalnością którego zostało wszczęto postępowanie. Przepis ten nie przewiduje zatem kompetencji upoważnionych pracowników Komisji do sporządzania kopii binarnych telefonów podczas prowadzenia czynności w siedzibie UKNF.

Uzupełniając, należy zaznaczyć, że sporządzenie kopii nośnika informacji w trybie omawianym w niniejszym akapicie wymaga sporządzenia protokołu w dwóch egzemplarzach. Jeden z nich włączany jest do materiałów postępowania, a drugi otrzymuje podmiot wobec którego postępowanie jest prowadzone. Przepisy nie przewidują natomiast obowiązku wydania protokołu ze złożenia wyjaśnień albo oświadczeń, czy zajęcia dokumentu lub nośnika informacji. Jest to zastrzeżenie o którym należy pamiętać.

ODPOWIEDNIE OZNACZENIA PODMIOTU, W ZWIĄZKU Z KTÓRYM WSZCZĘTO POSTĘPOWANIE W UPOWAŻNIENIU PRZEWODNICZĄCEGO KNF

Jednocześnie należy pamiętać, że podmiot z art. 18b ust. 2 Ustawy o nadzorze, obligatoryjnie powinien zostać oznaczony w upoważnieniu do prowadzenia czynności postępowania wyjaśniającego. Takie upoważnienie powinno zostać wydane bezpośrednio przez Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego. Powyższe wynika bezpośrednio z art. 18c pkt. 5 Ustawy o nadzorze. 

Treść omawianego artykułu może już niedługo ulec zmianie.  W ramach nowelizacji przepisów, dokonywanej na mocy Ustawy z dnia 16 sierpnia 2023 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z zapewnieniem rozwoju rynku finansowego oraz ochrony inwestorów na tym rynku (Druk 3381), planowana jest zmiana art. 18c ust. 5 Ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym. Znowelizowany przepis spowoduje, że w upoważnieniu do prowadzenia czynności Przewodniczący Komisji zobowiązany będzie oznaczyć  podmiot albo okoliczności, o których mowa w art. 18a ust. 1a pkt 2 Ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym.  W uzasadnieniu do projektu ww. ustawy wskazano, że obecna treść omawianego przepisu, w pewnych przypadkach uniemożliwia wszczęcie postępowania wyjaśniającego. Taka sytuacja ma miejsce, gdy nie można zidentyfikować podmiotu, którego działalność wywołuje podejrzenia popełnienia przestępstwa określonego w ustawach, wymienionych w art. 1 ust. 2 Ustawy o nadzorze.

JAK INTERPRETOWAĆ PRZEPISY USTAWY W ZAKRESIE DOTYCZĄCYM NOŚNIKÓW INFORMACJI?

Czy ograniczenie możliwości samodzielnego sporządzenia przez upoważnionego pracownika Komisji kopii binarnej telefonu wyłącznie do przypadków prowadzenia przez niego czynności w miejscu prowadzenia działalności przez pomiot, w związku z działalnością którego zostało wszczęte postępowanie, należy rozumieć jako przeoczenie ustawodawcy? Wygląda na to, że nie i ustawodawca celowo ograniczył tę możliwość do sytuacji wyjątkowych. Chodzi o takie sytuacje, które są dokonywane w celu faktycznego wykrycia dowodów we wskazanych miejscach. Wypada zauważyć, że nie sposób przed przeprowadzeniem tych czynności określić co pracownik Komisji odnajdzie na miejscu. Uniemożliwia to uprzednie wydanie postanowienia o zajęciu nośnika informacji przez Przewodniczącego Komisji lub jego Zastępcę. Powyższe wynika m.in. z uzasadnienia projektu ustawy wprowadzającej przepisy o postępowaniu wyjaśniającym (druk 3381), w którym wskazano, że „Jako regułę przyjęto, że postępowanie wyjaśniające jest prowadzone w siedzibie Urzędu KNF (projektowany art. 18b ust. 1), a tylko wyjątkowo czynności postępowania mogą być dokonywane w miejscu prowadzenia działalności podmiotu, w związku z działalnością którego wszczęte zostało postępowanie. W taki sposób postępowanie wyjaśniające funkcjonowało na podstawie przepisów dotychczasowych. Zasada jest zatem odwrotna niż ta, która obowiązuje w przypadku kontroli”.

Zatem w praktyce Przewodniczący lub Zastępca Przewodniczącego powinien najpierw wydać stosowne upoważnienie o zajęciu nośnika informacji. Dopiero po dokonaniu tej czynności organ powinien wzywać osoby dysponujące określonym nośnikiem informacji do jego wydania.

Ustawodawca zadbał o zapewnienie upoważnionym pracownikom Komisji uprawnienia do zabezpieczenia w toku postępowania wyjaśniającego nośników informacji, mogących mieć znaczenie dla postępowania. Również wtedy, gdy znajdują się one w posiadaniu osób innych niż określone w art. 18f ust. 2 ww. ustawy oraz materiał dowodowy gromadzony jest w inny sposób niż w warunkach określonych w art. 18f ust. 3 ww. ustawy. Natomiast w celu zapewnienia podstawowych gwarancji procesowych, ustawodawca zastrzegł tę kompetencję wyłącznie dla Przewodniczącego Komisji lub Zastępcy Przewodniczącego. Posiadają oni uprawnienie do wydania postanowienia o zajęciu nośnika informacji niezbędnego dla dalszego postępowania. Na podstawie takiego postanowienia można wezwać każdego, w kogo dyspozycji pozostaje nośnik informacji podlegający zajęciu. Z kolei w przypadku braku jego dobrowolnego wydania upoważniony pracownik Komisji może zawrócić się do Policji o pomoc. 

Z czynności zajęcia nośnika informacji sporządza się protokół, którego elementy zostały przewidziane w art. 18g ust. 4 Ustawy o nadzorze. Na postanowienie o zajęciu nośników informacji, osobom, których prawa zostały naruszone w wyniku zajęcia, przysługuje zażalenie, które rozpoznaje Komisja. Nośniki informacji zbędne dla dalszego postępowania niezwłocznie zwraca się uprawnionemu. Zgodnie z brzmieniem art. 18i ust. 4 Ustawy o nadzorze – po zamknięciu postępowania zajęty dokument lub inny nośnik informacji zwraca się uprawnionemu. Przy czym zamknięcie postępowania jest jedną z trzech możliwości jego zakończenia. Pozostałe dwie to złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa lub wszczęcie postępowania administracyjnego. 

Oznacza to, że zajęty nośnik informacji nie zawsze jest zwracany uprawnionemu podmiotowi. W przypadku złożenia zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa lub wszczęcia postępowania administracyjnego stanowi on dowód. W związku z tym jest przekazywany, wraz z aktami postępowania, do dyspozycji właściwych organów. Powyższa konstrukcja uzasadnia ograniczenie kompetencji upoważnionych pracowników Komisji do sporządzenia spisu i opisu zajętych rzeczy oraz zabezpieczenia ich przed zniszczeniem lub zniekształceniem. Jednocześnie art. 18f ustawy o nadzorze nie przewiduje uprawnienia do sporządzenia kopii nośnika informacji.

PODSUMOWANIE

Podsumowując powyższe, przepisy nie przewidują uprawnienia upoważnionego pracownika Komisji, prowadzącego czynności postępowania wyjaśniającego w siedzibie Komisji, do sporządzenia kopii binarnej telefonu osoby wezwanej do siedziby UKNF na podstawie art. 18a ust. 3 Ustawy o nadzorze. 

Upoważniony pracownik KNF ma możliwość żądania wydania telefonu komórkowego w celu jego zajęcia. Jednak może dokonać tego tylko wtedy, gdy Przewodniczący KNF lub jego zastępca wydał stosowne postanowienie. Jednocześnie nie ma on kompetencji do kopiowania znajdujących się na nim treści. 

Jeżeli Przewodniczący KNF podejmie decyzję o złożeniu zawiadomienia do organów ścigania lub wszczęciu postępowania administracyjnego, zajęte nośniki stanowią dowody. W takiej sytuacji są one przekazywane wraz z aktami do dyspozycji stosownych organów. Dopiero wtedy istnieje możliwość sporządzenia kopii nośników informacji. Uprawnienie to musi być jednak wskazane wprost w przepisach ustaw dotyczących postępowania karnego lub administracyjnego. Dodatkowo wykonanie kopii musi odbywać się z poszanowaniem uprawnień procesowych stron tych postępowań, które regulują odpowiednie ustawy. Jednocześnie należy pamiętać, że Przewodniczący KNF może zażądać od podmiotu świadczącego usługi telekomunikacyjne udostępnienia informacji, stanowiących tajemnicę telekomunikacyjną. W szczególności w zakresie dotyczącym wykazu połączeń telefonicznych lub innych przekazów informacji, związanych z podmiotem dokonującym czynności faktycznych lub prawnych mających związek z wyjaśnianymi faktami. Musi się to odbywać uwzględnieniem niektórych danych (np. dane abonenta pozwalające na jego identyfikację czy czas ich dokonania.

Ustawodawca zadbał zatem o dostęp osób prowadzonych czynności w postępowaniu wyjaśniającym do informacji zawartych w telefonach. Jednak zawsze należy pamiętać, że mogą być one pozyskiwane wyłącznie w trybach przewidzianych w powszechnie obowiązujących przepisach prawa.

Więcej informacji na temat postępowania wyjaśniającego przed KNF znajdziesz tutaj.

---

^[1]        Tak M. Burgiel-Bosak, Zasady i tryb prowadzenia postępowania wyjaśniającego, MPB 2016, Nr 11.